Οι πλείστοι, ειδικά αυτοί που εργάζονται στις δημιουργικές βιομηχανίες (γνωστές ως creative industries), αναμφίβολα θα έχουν ακούσει για τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού, αλλά άραγε γνωρίζουν ακριβώς περί τίνος πρόκειται; Ο όρος πνευματικά δικαιώματα μπορεί συχνά να παρερμηνευθεί, οπότε παρουσιάζουμε κατωτέρω ένα γρήγορο οδηγό για τα βασικά στοιχεία περί πνευματικών δικαιωμάτων και εξηγούμε τους λόγους, για τους οποίους πρέπει ο καθένας να είναι ενημερωμένος για αυτά.
Τι είναι τα πνευματικά δικαιώματα;
Τα πνευματικά δικαιώματα είναι το νόμιμο δικαίωμα που επιτρέπει στον κάτοχό του να εμποδίζει τους άλλους να αντιγράφουν το έργο του, χωρίς την λήψη προηγούμενης άδειας για τον σκοπό αυτό. Τα πνευματικά δικαιώματα υπάρχουν σε έργα που είναι πρωτότυπα και/ή αυθεντικά και τα οποία έχουν δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα κάποιας ικανότητας, εργασίας ή κρίσης που ασκείται από τον δημιουργό.
Τι προστατεύει το πνευματικό δικαίωμα;
Οι τύποι των έργων που προστατεύονται από την Κυπριακή νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων είναι ευρείς και ποικίλουν. Περιλαμβάνουν:
Α)
(i) Επιστημονικά έργα·
(ii) φιλολογικά έργα, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών
(iii) μουσικά έργα·
(iv) καλλιτεχνικά έργα, συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών πάσης φύσεως·
(ν) ταινίες·
(vi) βάσεις δεδομένων
(vii) ηχογραφήσεις·
(viii) εκπομπές·
(ix) δημοσιεύσεις προτέρως αδημοσίευτων έργων.
Β)
(i) Συγγενικά δικαιώματα, ερμηνείες ή εκτελέσεις έργων από καλλιτέχνες με βάση κάποιες εξαιρέσεις.
Είναι κοινό ένα πλήρες έργο να αποτελείται από πολλά στοιχεία. Κάθε ένα από αυτά προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα ανεξάρτητα. Για παράδειγμα, σε μια ιστοσελίδα, οι εικόνες θα προστατευτούν ως καλλιτεχνικό έργο, το περιεχόμενο και ο υποκείμενος κώδικας ως λογοτεχνικό έργο.
Ποιος κατέχει το πνευματικό δικαίωμα;
Ο πρώτος κάτοχος ενός έργου πνευματικών δικαιωμάτων είναι ο συγγραφέας – το άτομο που δημιούργησε το έργο, ο δημιουργός. Η κύρια εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα, είναι όταν ο δημιουργός του έργου εργοδοτείται και το έργο δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της εργοδότησής του δημιουργού. Σε αυτήν την περίπτωση, ο πρώτος κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων θα είναι ο εργοδότης. Στην περίπτωση κατά την οποία ή δημιουργία ενός έργου έχει ανατεθεί σε κάποιον άλλον ή ο συγγραφέας είναι ελεύθερος επαγγελματίας, τα πνευματικά δικαιώματα θα παραμείνουν στον δημιουργό εκτός εάν υπάρχει συμφωνία για το αντίθετο. Ο κάτοχος ενός έργου πνευματικών δικαιωμάτων μπορεί να αποφασίσει να χορηγήσει άδεια ή να πουλήσει το έργο σε κάποιο τρίτο μέρος, κατ’ επιλογήν του κατόχου. Στην παράδοση του κοινοδικαίου, η έννοια της δημιουργίας είναι ευρύτερη και δεν περιορίζεται μόνο στην προστασία των πρωτότυπων έργων.
Στο διεθνές και στο κοινοτικό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, ως είθισται, η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας διακρίνεται από αυτήν των συγγενικών δικαιωμάτων. Ενώ η πνευματική ιδιοκτησία αφορά τα πρωτότυπα έργα του πνεύματος (όπως έργα λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά κ.α.) και χορηγείται στους δημιουργούς αυτών, η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων αφορά στην συμβολή συγκεκριμένων προσώπων που συνεισφέρουν στη διάδοση των έργων, όπως οργανωτικής, επιχειρηματικής, οικονομικής ή τεχνικής φύσεως συμβολή.
Συνεπώς, στο Κυπριακό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως και στο αγγλοσαξωνικό, οι παραγωγοί ηχογραφήσεων και ταινιών και οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί προστατεύονται από τη νομοθεσία ως δημιουργοί. Το κυπριακό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας αναγνωρίζει ως κατόχους συγγενικών δικαιωμάτων μόνο τους ερμηνευτές –εκτελεστές.
Πόσο δημιουργικός πρέπει να είναι κάποιος για να δημιουργήσει ένα έργο πνευματικών δικαιωμάτων;
Εκ πρώτης όψεως, αυτή φαίνεται σαν μια εύκολη ερώτηση να απαντηθεί – αλλά αν το ψάξουμε βαύτερα, τα πράγματα γίνονται ελαφρώς περίπλοκα. Το πρώτο στοιχείο που έχει σημασία να αποδειχτεί, είναι να υπάρχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο έργο και ποιός κατέχει τα δικαιώματα αυτά.
Ένα έργο δεν χρειάζεται να είναι μοναδικό για να δικαιούται προστασία πνευματικών δικαιωμάτων.
Παραδοσιακά, το επίπεδο δεξιοτήτων, εργασίας και κρίσης που απαιτείτο για ένα έργο για να πληροί τις προϋποθέσεις για προστασία πνευματικών δικαιωμάτων ήταν χαμηλό (αλλά όχι ουσιώδες). Σχετικά κοσμικά έργα προστατεύονταν μέσω νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο, συμπεριλαμβανομένων χρονοδιαγραμμάτων σιδηροδρόμων, κουπονιών ποδοσφαίρου και απλών λογότυπων.
Πιο πρόσφατα, τα δικαστήρια εξέτασαν μια εναρμονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση που βασίζεται στο εάν ένα έργο αποτελεί έκφραση της πνευματικής δημιουργίας του δημιουργού του. Αυτό απαιτεί από τον συγγραφέα να κάνει «ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές» και το έργο να φέρει το «προσωπικό άγγιγμα» του συγγραφέα του. Καταλήγουμε λοιπόν στο εξής συμπέρασμα, ότι τα πνευματικά δικαιώματα υπάρχουν μόνο σε δημιουργικά έργα.
Τι δεν προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα;
Ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων προστατεύει την εκδήλωση (ή ερμηνεία) μιας ιδέας – όχι την ίδια την ιδέα. Για παράδειγμα, η ιδέα για ένα βιβλίο δεν υπόκειται σε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά το πραγματικό χειρόγραφο υπόκειται σε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων. Τα πνευματικά δικαιώματα δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να σας εμποδίσουν να γράψετε ένα βιβλίο για έναν αγόρι- μάγο που πηγαίνει σε ένα σχολείο για μάγους και μάγισσες – αλλά θα σας εμπόδιζε από το να γράψετε την ιστορία του Χάρι Πότερ.
Στην πράξη, τα πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν σε ονόματα, τίτλους ή σύντομες φράσεις. Υπάρχουν σε λογότυπα, μπλοκ πρωτότυπου κειμένου ή φωτογραφίας ή σε οποιοδήποτε συνδυασμό αυτών. Επομένως, ενώ το όριο της υπόστασης πνευματικών δικαιωμάτων δεν είναι υψηλό, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένα δημιουργικά έργα δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για προστασία πνευματικών δικαιωμάτων.
Τα πνευματικά δικαιώματα ισχύουν αυτόματα
Σε αντίθεση με άλλες μορφές προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, τα πνευματικά δικαιώματα δημιουργούνται αυτόματα μόλις δημιουργηθεί ένα έργο (ακόμη και πριν ολοκληρωθεί), επομένως δεν απαιτείται η εγγραφή του για να προστετεύεται.
Ωστόσο, συστήνεται όπως οι δημιουργοί ακολουθήσουν την άτυπη διαδικασία για την περαιτέρω εξασφάλιση της προστασίας του πνευματικού τους δικαιώματος, για να το χρησιμοποιήσουν στο μέλλον, όταν θα πρέπει για οποιοδήποτε λόγο αυτό να αποδειχθεί.
Η ομάδα μας ειδικεύεται στην προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων σε λογισμικά και άλλα τεχνολογικά εργαλεία και λύσεις που χρησιμοποιούν αναδυόμενες και νέες τεχνολογίες, αλλά και σε επιστομονικά, καλλιτεχνικά, φιλολογικά, και μουσικά έργα.
Είμαστε στη διάθεση σας να σας προσφέρουμε τις ακόλουθες υπηρεσίες:
- Εγγραφή πνευματικών δικαιωμάτων χρησιμοποιώντας μια λύση που βασίζεται στην τεχνολογία blockchain για την επίτευξη μιας αποτελεσματικής, και απαραβίαστης καταχώρησης των δεδομένων που αποδεικνύουν την ύπαρξη πνευματικών δικαιωμάτων, στην οποία γίνεται ταυτόχρονη καταγραφή της χρονικής στιγμής της εν λόγω καταχώρησης, καθώς και
- Εγγραφή πνευματικών δικαιωμάτων αναλαμβάνοντας την προετοιμασία και σύνταξη ένορκης δήλωσης για λογαριασμό του δημιουργού, αλλά και του δικηγόρου του, η οποία θα πιστοποιεί ότι ο δικηγόρος διατηρεί ασφαλή το έργο του δημιουργού σε σφραγισμένο φάκελο για μελλοντική χρήση.
Επιπρόσθετα, μια άλλη καλή πρακτική είναι να επισημάνετε έργα πνευματικών δικαιωμάτων με το σύμβολο πνευματικών δικαιωμάτων ©, το όνομά σας και την ημερομηνία δημιουργίας. Μπορεί επίσης να θέλετε να διατηρήσετε ένα φυσικό αρχείο της εργασίας σας. Ένας τρόπος για να το κάνετε αυτό είναι να στείλετε ένα αντίγραφο του ολοκληρωμένου έργου (και τυχόν προσχέδια) στον εαυτό σας μέσω εγγεγραμμένου ταχυδρομείου, αφήνοντας τον φάκελο ανοιχτό. Η σφραγίδα ημερομηνίας λειτουργεί ως απόδειξη της ημερομηνίας δημιουργίας. Εάν χρησιμοποιείτε έναν υπολογιστή για να δημιουργήσετε μια εργασία, τα αρχεία του υπολογιστή περιλαμβάνουν ενσωματωμένες ημερομηνίες δημιουργίας.
Για πόσο χρονικό διάστημα διαρκεί το πνευματικό δικαίωμα;
Η διάρκεια του πνευματικού δικαιώματος σε ένα έργο, καθορίζεται από το είδος του έργου, αλλά δύναται να διαρκέσει για 70 χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού. Σύμφωνα με τον Περί του Δικαιώματος Πνευματικής Ιδιοκτησίας Νόμο 59/76 (ως τροποποιήθηκε) το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας υφίσταται και προστετεύεται για τα ακόλουθα έργα και το καθένα έχει την ακόλουθη διάρκεια.
- Επιστημονικά έργα (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του δημιουργού)
- Φιλολογικά έργα (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του δημιουργού)
- Μουσικά έργα (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του δημιουργού)
Νοείται ότι, η διάρκεια προστασίας μιας μουσικής σύνθεσης με στίχους ή κείμενο λήγει 70 έτη μετά το θάνατο του τελευταίου των ακόλουθων επιζώντων, ασχέτως του εάν τα πρόσωπα αυτά χαρακτηρίζονται ή όχι ως συνδημιουργοί του στιχουργού και του συνθέτη της μουσικής σύνθεσης, ανάλογα με το ποιός θάνατος θα επέλθει τελευταίος, υπό την προϋπόθεση ότι αμφότερες οι συνεισφορές έχουν δημιουργηθεί ειδικά για την αντίστοιχη μουσική σύνθεση με στίχους.
Η ανωτέρω επιφύλαξη εφαρμόζεται-
(α) στις μουσικές συνθέσεις με στίχους, των οποίων, τουλάχιστον, η μουσική ή οι στίχοι προστατεύονταν σε ένα τουλάχιστον κράτος μέλος την 1η Νοεμβρίου 2013, και
(β) στις μουσικές συνθέσεις με στίχους που δημιουργήθηκαν μετά την 1η Νοεμβρίου 2013:
Νοείται ότι, η πρώτη επιφύλαξη ισχύει υπό την επιφύλαξη των οποιωνδήποτε πράξεων εκμετάλλευσης που έγιναν πριν από την 1η Νοεμβρίου 2013.
- Καλλιτεχνικά έργα (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του δημιουργού)
- Κινηματογραφικές ταινίες (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του τελευταίου επιζώντος μεταξύ των ακόλουθων προσώπων, ανεξαρτήτως του αν έχουν ορισθεί συμβατικά, ή λογίζονται βάσει διατάξεως νόμου, ως συνδημιουργοί: (α) παραγωγού, (β) κυρίου σκηνοθέτη, (γ) σεναριογράφου, (δ) συγγραφέα των διαλόγων, και (ε) συνθέτη της μουσικής που ενεγράφη ειδικά για να χρησιμοποιηθεί στην ταινία)
- Φωτογραφίες (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη, αρχόμενα από του θανάτου του δημιουργού)
- Ηχογραφήσεις (εκπνοή δικαιώματος, 70 έτη από την ημερομηνία, κατά την οποία έγινε η ηχογράφηση, με την επιφύλαξη ότι αν εντός της περιόδου αυτής γίνει νόμιμη δημοσίευση ή νόμιμη παρουσίαση της ηχογραφήσεως στο κοινό, τα δικαιώματα εξαλείφονται 70 έτη από την ημερομηνία αυτής της πρώτης δημοσιεύσεως ή αυτής της πρώτης παρουσιάσεως στο κοινό, ανάλογα με το ποια έγινε πρώτη.)
- Εκπομπές (εκπνοή δικαιώματος, 50 έτη από την ημερομηνία. κατά την οποία πραγματοποιήθηκε η εκπομπή, είτε αυτή μεταδίδεται ενσυρμάτως είτε ασυρμάτως, συμπεριλαμβανομένης της Kαλωδιακής και δορυφορικής μεταδόσεως.
- Δημοσίευση προτέρως αδημοσίευτων έργων (εκπνοή δικαιώματος, 25 έτη από την στιγμή που για πρώτη φορά το έργο δημοσιεύθηκε νομίμως ή παρουσιάσθηκε νομίμως στο κοινό.)
- Μη πρωτότυπες βάσεις δεδομένων (15 έτη από την περάτωση της κατασκευής της βάσεως δεδομένων, με την επιφύλαξη ότι (α) αν η βάση ετέθη στη διάθεση του κοινού καθ’ οιονδήποτε τρόπο πριν από την λήξη της δεκαπενταετίας, η διάρκεια της προστασίας μετράται από την ημερομηνία κατά την οποία η βάση ετέθη για πρώτη φορά στη διάθεση του κοινού, και (β) οποιαδήποτε ουσιώδης τροποποίηση, αξιολογούμενη ποιοτικώς ή ποσοτικώς, του περιεχομένου μιας βάσεως δεδομένων, ιδίως οποιαδήποτε ουσιώδης τροποποίηση εξαιτίας της διαδοχικής σωρεύσεως προσθηκών, διαγραφών ή μετατροπών, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα να θεωρείται ότι πρόκειται για νέα ουσιώδη επένδυση, αξιολογούμενη ποιοτικώς ή ποσοτικώς, παρέχει στην βάση, η οποία προκύπτει από την επένδυση αυτή, δικαίωμα ιδίας διάρκειας προστασίας.)
- Ερμηνείες, εκτελέσεις (εκπνοή δικαιώματος, 50 έτη από την ημερομηνία της ερμηνείας ή εκτελέσεως, με την επιφύλαξη ότι αν εκτός της, περιόδου αυτής γίνει νόμιμη δημοσίευση ή νόμιμη παρουσίαση στο κοινό της υλικής ενσωματώσεως της εν λόγω ερμηνείας ή εκτελέσεως, τα δικαιώματα εκπνέουν 50 έτη μετά την ημερομηνία της πρώτης αυτής δημοσίευσης ή της πρώτης αυτής παρουσιάσεως στο κοινό, ανάλογα με το ποια έγινε πρώτη.)
Ωστόσο,
-αν η ενσωμάτωση της ερμηνείας ή εκτέλεσης επί άλλου μέσου εκτός της ηχογράφησης, δημοσιευθεί ή παρουσιασθεί νομίμως στο κοινό εντός της περιόδου αυτής, τα δικαιώματα εξαλείφεται σε 50 έτη από την ημερομηνία της πρώτης αυτής δημοσίευσης ή της πρώτης αυτής παρουσίασης στο κοινό, ανάλογα με το ποιά έγινε πρώτη,
– αν η ενσωμάτωση της ερμηνείας ή της εκτέλεσης επί ηχογράφησης δημοσιευθεί ή παρουσιασθεί νομίμως στο κοινό εντός της περιόδου αυτής, τα δικαιώματα εξαλείφεται σε 70 έτη από την ημερομηνία της πρώτης αυτής δημοσίευσης ή της πρώτης αυτής παρουσίασης στο κοινό, ανάλογα με το ποιά έγινε πρώτη.
Πώς προστατεύομαι μέσω των πνευματικών δικαιωμάτων;
Τα πνευματικά δικαιώματα παρέχουν στον κάτοχο το αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης του έργου. Αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα να μην επιτρέπεται σε άλλους να το αντιγράψουν, ενοικίασουν, δανείσουν ή εκδώσουν αντίγραφα του στο κοινό, να το εκτελούν δημόσια ή να το προσαρμόζουν και/ή τροποποιούν χωρίς την λήψη προηγούμενης άδειας από τον κάτοχο του αποκλειστικού δικαιώματος. Ο συγγραφέας του έργου μπορεί να έχει ορισμένα ηθικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να αναγνωριστεί ως συγγραφέας και να αντιταχθεί και/ή απορρίψει σε υποτιμητική μεταχείριση του έργου. Εάν έχετε πνευματικά δικαιώματα σε ένα έργο, είναι δική σας ευθύνη να διασφαλίσετε ότι τα δικαιώματά σας δεν παραβιάζονται. Αυτό απαιτεί από εσάς να επιθεωρείτε τα πνευματικά δικαιώματα του έργου σας και να ασκείτε τις απαραίτητες δικαστικές και άλλες διαδικασίες εναντίον άλλων που αντιγράφουν, προσαρμόζουν και/ή τροποποιούν, δημοσιεύουν, ενοικιάζουν, εκτελούν ή μεταδίδουν αυτά. Εάν χρειάζεστε συμβουλές σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα, μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στα ακόλουθα ηλεκτρονικά ταχυδρομεία christiana@christianaaristidou.com και rodoula@christianaaristidou.com.